Interview with Frank Nuyts

Graag stellen we u voor aan de Belgische componist Frank Nuyts. Frank is één van de meest gerenommeerde componisten van België en schreef een omvangrijk oeuvre waaronder 5 symfonieën, 18 pianosonates en veel kamermuziek met de piano in de centrale rol. Met name de pianosonates zijn stuk voor stuk kunstwerken en een aanwinst voor de pianoliteratuur.
Frank studeerde in Gent kamermuziek, slagwerk en compositie aan het Koninklijk. Frank schrijft zoals hij zelf zegt in een ‘complexe eenvoud’. Zijn muzikale texturen zijn helder maar zonder het expressionisme van de 20e eeuw te schuwen. Met harmonieën die opnieuw gebaseerd worden op tri-tonische relaties. Kortom een uiterst origineel, transparant en eerlijk geluid in de klassieke muziekwereld. We stelden Frank een tiental vragen.

Je compositorische carrière begint bij de uitnodiging van Lucien Goethals om bij hem compositie te gaan studeren. Goethals staat bekend als vernieuwer op compositiegebied. Hoe was het en in hoeverre heeft zijn visie op componeren jouw huidige stijl bepaalt? 
Het is inderdaad zo dat ik tijdens mijn conservatoriumstudies in het geheel mij niet aangetrokken voelde tot de ‘Belgische neo-klassieke school’ van componeren. Ik was jong, en vond mij niet terug in een stijl die teruggreep naar een wereld waar ik niets te maken wou mee hebben. Zeker omdat ik toen reeds voelde, dat ‘zij’ het zogenaamde neo-classisisme van Strawinsky verkeerd begrepen: je maakt geen ‘klassieke vormen’ met een stijl gebaseerd op een modernistische vorm van montage. 
Toen ik op de klassieke radio vrij per toeval een elektronisch werkstuk van Lucien Goethals hoorde, was ik onmiddellijk verkocht. Ben meteen naar het IPEM gestapt in Gent, naar het bovenste verdiep geklommen waar Lucien meestal zat te componeren, en legde hem mijn reeds geschreven werkstukken voor. Lucien was niet onder de indruk. Verweet mij eigenlijk wat ik de docenten compositie aan het conservatorium verweet. En trok mij meteen in het kamp van Webern, een invloed die –al zou men niet zo onmiddellijk denken en of horen- nog tot vandaag doorwerkt. En bij Lucien leerde ik meteen ook een manier om tijdsblokken als eerste werkmateriaal te beschouwen. Niet noten, of ‘thema’s’, maar een manier om permutaties van stukken tijd (in lengte variërend volgens Fibonacci reeksen) te genereren, en dán pas te beginnen denken aan wat daarin zou kunnen horen. Toen ik later de boeken van Cage ben gaan lezen, is deze werkwijze zich steeds meer gaan verfijnen, tot nu eigenlijk, alhoewel ik daar nu veel intuïtiever mee omspring. 

Je bent begonnen met slagwerk en kamermuziek. In hoeverre heeft deze opleiding invloed gehad op het componeren voor piano en je schrijfwijze?
Ook hier valt de invloed van Goethals en de grote modernisten uit mijn jeugd te bespeuren. Het inzicht dat ritme GEEN ostinato was. Dat ritme vooral stukjes muziek is, van ongelijke lengte en over de tijd uitgesmeerd. En dat je maatstrepen niet hoeft te horen. Na tien jaar post-seriëel te componeren ben ik – en Ligeti die dan net hetzelfde deed, al wist ik dit toen nog niet- andere manieren gaan zoeken om het ritme te gaan bevrijden van te strikte metra. En vreemd genoeg kwam ik daardoor zowaar terecht bij zowel The Police met hun virtuose ‘white reggae’ als bij Schumann, met o.a. het verleggen van de zware tel op de meest onwaarschijnlijke plaatsen. Lucien was eigenlijk niet blij met die evolutie. Al betekende het kort stuk ‘Rastapasta’ voor mij de start van mijn ‘eigen’ weg: Een titel die alles zegt.  

Hoe krijgt een nieuw werk in jouw handen gestalte? Begin je met een soort routekaart?
Ik kan geen werk componeren vooraleer een concept te hebben bedacht rond de vraagstellingen die een nieuwe compositie met zich meebrengen. Het is alsof ik een relais systeem moet opbouwen in mijn hoofd waarlangs al mijn ideeën voor het nog te componeren werk moeten passeren. Waardoor ik ook geen oude schetsen voor een nieuw werk kan gebruiken. 
In die zin lijkt mijn ‘methode’ meer op de zoektocht van plastische kunstenaars die ‘research’ doen naar wat precies het nieuw te maken werk kan kenmerken. 

Ik gebruik daarbij dikwijls ook niet muzikale bronnen, waardoor ik tegen mijn studenten compositie altijd zei dat je geen nieuwe muziek kan componeren zonder dag in dag uit je vol te laden met boeken –fictie en non-fictie, toneel, film, essays, eigenlijk alles wat het leven te bieden heeft. In die stortvloed van informatie ga je dan op zoek naar dat wat begint te resoneren met dat onbepaald verlangen dat in je begon te rijzen. Daarmee begin je ‘regels’ voor jezelf te ontwerpen die je inspiratie moeten sturen en vooral inperken. En eens voldoende ingesnoerd kun je je paradoxaal genoeg je dan pas vrij voelen.

Je hebt veel werk voor piano geschreven en met name je sonates zijn echt een ‘labour of love’ project. Je hebt bewust gekozen voor deze ‘klassieke’ vorm. Geeft het jezelf voorschrijven van regels je ook weer nieuwe mogelijkheden tot creativiteit?
Ik heb inderdaad veel voor piano geschreven, maar toch is dit maar een klein deel van de volledige output. Het sonaten project is begonnen nadat ik het Hardscore project tijdelijk had stopgezet. Hardscore was een zoektocht geweest om die ‘nieuwe stijl’ ook een eigen klankkleur te geven. Wat impliciet was in mijn klassieke werken werd expliciet gemaakt: grooves en drums en synths en Zappaesk slagwerk werden hierin niet geschuwd. Toen bleek dat in tijden van cross-over een echte cross-over band in België geen afzetmarkt vond, ondanks het feit dat we toch een vijftal cd’s maakten, besloot ik mij weer bezig te houden met ‘klassiek’ componeren. 
En dit werd de start van het sonaten project. Ik had er al één geschreven in 1991, maar nu begon het voor echt. Met meteen een soort meta-sonate: 2-3-4 vormen samen één grote sonate, een brok muziek die bijna anderhalf uur duurt. Ik ontdekte dat er veel pianisten rondlopen met een grote honger naar nieuwe pianomuziek. En er ook veel tijd willen insteken (soms zelfs jaren!). Waardoor ik mij totaal ongeremd kon uitleven aan de meest waanzinnige formelen en ritmische experimenten, alhoewel allemaal nog passend in een redelijk post-tonaal idioom, mét invloed van de opgedane inzichten in Hardscore. Iedere sonate heeft een ondertitel, die onnadrukkelijk suggereert waar ik mijn mosterd voor dat specifieke werk heb gehaald. Als je de laatste zes sonates bekijkt (19-24) valt het op dat ze van opmaak heel erg verschillen. Ze zijn dan ook gecomponeerd voor heel specifieke personaliteiten. Die ik allemaal én bedank én bewonder. Moesten er meer zulke pianisten op onze getergde aardkloot rondlopen, zou ik bijna nog een lange toekomst zien voor onze soort!

Hoe voorkom je dat je als docent compositieles aan het conservatorium van Gent te veel stuurt in plaats van dat je de persoonlijke creativiteit van iemand stimuleert?
Door te kijken naar hun persoonlijkheid. Door te peilen naar hun waarachtig verlangen, hoe pril het ook nog is. En dat verlangen openbreken, door hen te stimuleren te luisteren naar het nog onbevroede, het ongekende, het onvermoede. Hen uit te leggen dat al die ‘vreemde’ dingen die componisten hebben gedaan in het verleden (startend bij Pirotinus) ook ingegeven werden door HUN confrontatie met het onvermogen van de toenmalige traditie om hun verlangen te kunnen realiseren. En door te wijzen op het feit dat componeren vooral niet alleen met noten te maken heeft. Dat leven, studeren en onafgebroken werken de enige optie is, om je ooit een beetje componist te kunnen voelen. Alhoewel twijfel daarbij NOOIT zal weggaan. Het is zelfs inherent aan de stiel van elke ware creatieveling.

Wat raad je een beginnend componist aan?
Hou je oren en ogen open. Studeer wat nodig is, levenslang, maar niet blindelings en a priori: zie de traditie niet als het enige houvast, want elk –isme is het gevolg van een individuele nood van een voorganger. Om het met een boutade te zeggen: elke –isme is houdt ook meteen een conservatisme in. En werk, werk, werk: 24/7, 12/365, maar niet meteen op papier of piano of scherm. Scherp onverbiddelijk je geest aan. Breid onafgebroken je referentiesysteem uit. En wees verdorie blij dat daardoor de openbrekende eiwitten in je cortex je verhinderen je ooit nog een dag te kunnen vervelen.

Hoe blijf je jezelf als componist ontwikkelen?
Door altijd door te gaan. Ik heb mezelf gevonden in 1985/86 en zie al mijn werken als punten op een nu al 36 jaar doorlopende curve. Waarbij ik mezelf wel een paar keer het struikgewas in heb gereden. Waarbij ik toch vrij vaak op een zeker onbegrip ben gestuit (is mijn muziek van een complexe simpelheid, of is het simpel complex? Is dat tonaal aandoende idioom een aanfluiting voor het werk dat nu gebeurt rond klanktransformaties? Is die referentie naar Zappa niet vreselijk passé? Waarom wou ik per sé de teenpunten van de mensen in een klassieke concertzaal doen op en neer bewegen? Enzovoort enzovoort?). 
We leven nu in tijden waarin de vrijheid fysiek sterk ingeperkt wordt. Dit heeft voor mij het laatste jaar geleid tot een explosie van werken, zowel voor mijn nieuwe band Beat Love Oracle, waarin ik voor het eerst voel dat ik een soort repertoire aan het schrijven ben voor een toekomstige generatie (die er zelfs nu ook al is, eerlijk is eerlijk) van niet klassieke instrumenten bespelende muzikanten, op zoek naar uitdagingen die in het commerciële muzieklandschap niet aan bod kunnen komen. Een repertoire dat ik zowaar kan noteren. Drumpartijen tot in de puntjes genoteerd, en die toch lekker grooven ondanks hun idiosyncratische aanpak. 
Tezelfdertijd schrijf ik nu heel veel kamermuziek. Mensen die kleine concertjes organiseren en die dan streamen. Covid-vrije muziek: een symfonie voor twee hobo’s, om maar één voorbeeld te noemen, is het laatste afgewerkt project: 25 minuten hard werken voor twee muzikanten. Ga ik het ooit horen? Misschien… Indien niet: het paste op mijn hierboven beschreven curve.

Waarom heb je met je groep Hardscore gekozen voor een toegankelijker schrijfwijze die veel mensen aanspreekt? 
Ik heb hierboven reeds uitgelegd, dat het nooit mijn initiële bedoeling is geweest ‘zomaar’ toegankelijker te gaan componeren.  Als je een bepaalde ritmische complexiteit perceptueel wil ‘volgbaar’ maken, dan moet je bepaalde parameters aanpassen (de vroege expressionisten deden hetzelfde, maar dan anders). Als ik daardoor op noten aggregaten kwam die ‘toegankelijker’ leken te zijn, is dat een gevolg en geen keuze. Het is wat ermee gebeurt dat een stuk maakt. En ik moet eerlijk zeggen dat ik heb moeten meemaken dat de muziek van Hardscore eigenlijk op nog meer verzet stuitte dan mijn zogenaamde klassiekere werken. Ik heb in 2013 Hardscore weer opgestart voor een groot project, getiteld Carbon Fixation. Opnieuw een 600 pagina’s lange score gemaakt, zowel noten als lyrics. Het allemaal ingestudeerd met de acht top muzikanten. Een bijlopende film mee geconcipieerd. En het uiteindelijk na drie jaar intensief repeteren TWEE maal live kunnen uitvoeren. Met schitterende muzikanten? Toegankelijk? Toch niet voor concertpromotoren. Maar ik doe verder en zie niet om.

Beat Love Oracle lijkt nu wel wat meer aan te slaan, alhoewel we nu ook al met die band 5 jaar repeteren. Maar de kleinere bezetting en het feit dat ik geen klassieke zangstem in het geheel heb gecomponeerd, maakt het misschien voor een iets grotere groep mensen haalbaar, prettiger. We spelen nu nog voornamelijk op jazz podia, al is het helemaal geen jazz. Al is het ook allemaal bijna nóg virtuozer dan in Hardscore…  Spijtig voor de muzikanten van die vorige band die zoveel gegeven hebben en zo weinig gekregen hebben. Buiten mijn vele noten dan.

Hoe zie jij de toekomst van het muzieklandschap, zal uiteindelijk het laatste woord aan de componist zijn? En wat is de rol van de uitgever hierin.
Ik voelde de laatste jaren dat er een enorme toename was van het aantal mensen dat klassiek wil componeren. Alhoewel vele jongeren in eerste instantie ‘klassiek componeren’ associëren met filmcompositie, kan ik verzekeren, dat, wanneer je ze in contact hebt gebracht met de denkwijze over muziek van bv. Cage, er veel meer deuren openzwaaien in hun geest. Er is wel nog veel werk te doen. 

Een paar jaar geleden zat ik op de HST naast een CEO van een groot Parijs bedrijf. Toen ik mijn laptop opendeed om een repetitie in Amsterdam nog wat voor te bereiden, vroeg ze mij of ik muzikant was. Meer specifiek welk instrument ik speelde. Ik antwoordde dat ik slagwerk en piano speel, maar dat mijn hoofdactiviteit componeren is. En haar ontwapende vraag was: ‘Zijn niet alle componisten reeds dood?’

Uitgeven doen wij hier ook in onze kleine vzw, alhoewel de papieren score, net zoals de CD, bijna een ‘afterthought’ is geworden. Muziek stream je toch? Partituren in PDF, daar hoef je toch niet voor te betalen, want dat kost toch niets? 

Uiteindelijk zal het wellicht toch wel weer bij de mensen dagen, dat een fysiek ding in je leven hebben, veel waardevoller blijkt te zijn dan een code of een digitaal product, dat na verloop van tijd hoe dan ook niet meer geopend kan worden, of dat je definitief kwijt bent door een crash van je computer (of door wat je nog allemaal kunt meemaken in onze huidige gedigitaliseerde wereld…)

Ik verzamel zelf al heel mijn leven scores, wat mij al uren plezier en informatie heeft bezorgd. 
We moeten natuurlijk meegaan met onze tijd. Maar een uitgever die én meegaat én die mooie hebbedingetjes uitgeeft, daarmee helpt ie de muzikale wereld vooruit. 

Ik kan je wel zeggen dat al mijn studenten die houding nu beamen. 
Daarom kan ik soms boos worden op het feit dat ‘grote namen’ uit de populaire muziekwereld (zoals ik onlangs nog hoorde van de frontman van ‘Coldplay’), durven te zeggen dat ze zo blij zijn dat ze nooit notenleer hebben geleerd. Want dan zouden ze nooit zo intuïtief hun meesterwerken hebben kunnen maken. 

Hoe zouden ze dát kunnen weten? Lijkt mij net hetzelfde als Gwyneth Paltrow die tegen vaccinaties preekt, en daardoor mee het vaccin tegen Lyme disease heeft gekelderd. ‘Niet geplaagd zijn door onwetendheid’ is niet iets om trots op te zijn. Laten we dus volop ‘ja’ zeggen tegen uitgevers. Tegen mensen die als bevers een landschap, vaak aangetast door commerciële hebzucht, weer gezond maken.

Waarom heb je ervoor gekozen om je muziek via het platform van Sonolize aan te bieden? 
Eigenlijk is het antwoord vervat in de vele woorden van hierboven. Een digitaal platform is onontbeerlijk geworden in onze wereld. Dingen kenbaar maken én tegen een haalbare prijs aanbieden, is een democratische houding dat men moet aanmoedigen. Toejuichen zelfs. 

Het zal voor Sonolize wellicht geen makkelijk parcours worden. De grote spelers mikken vooral op zelfbehoud. Jullie kiezen voor het ‘Grote Behoud’ van een cultureel artefact. En een waardevol cultureel gedachtengoed.
Ik kan jullie dus alleen maar een grote ‘dank u’ zeggen, en vooral, een onvertogen moed toewensen om een weg te blijven opgaan met veel slagbomen en diepe putten in het wegdek.